Ekonometria, nazwą „ekonometria” [utworzoną przez R. Frischa na wzór nazwy „biometria”] zaczęto posługiwać się w latach 20-tych naszego stulecia do oznaczenia kierunku badań ekonomicznych, zmierzającego do powiązania teorii ekonomicznej, matematyki i statystyki w celu „nadania konkretnego, ilościowego wyrazu ogólnym, schematycznym prawidłowościom ustalonym przez teorię ekonomii” (O. Lange). Tak pojęta e. „jest działem ekonomii, który zajmuje się mierzeniem zależności omawianych w teoretycznej analizie ekonomicznej” (R. Klein). E. wywodzi się z jednej strony z matematycznych teorii ekonomicznych, zapoczątkowanych przez szkołę matematyczną XIX w., i uprawianych obecnie na ogół pod nazwą ekonomii matematycznej, a z drugiej — z zastosowania do badania procesów ekonomicznych metod nowoczesnej statystyki matematycznej. Metody te służą ekonometrykowi do konkretyzacji it weryfikacji zależności, które teoria ekonomiczna formułuje w sposób ogólny, a ekonomia matematyczna w formie hipotetycznych równań, określających na podstawie ogólnej wiedzy o procesach ekonomicznych co najwyżej postać równania, bez próby ustalenia liczbowej wartości występujących w równaniu parametrów; np. teoria ekonomiczna omawia w sposób ogólny zależność wielkości produkcji od wielkości zaangażowanego w procesie produkcji majątku produkcyjnego i siły roboczej oraz możliwość substytucji tych czynników produkcji. W ekonomii matematycznej formułuje się pewne hipotezy dotyczące postaci funkcji, jaka mogłaby opisywać tę zależność (tzw. funkcja produkcji). Ekonometryk dąży do tego, aby na podstawie materiałów statystycznych ustalić liczbowe wartości parametrów funkcji produkcji dla określonego przedsiębiorstwa, gałęzi produkcji łub gospodarki narodowej. Ekonomiści dawno już zauważyli, że wydatki społeczeństwa na żywność rosną wolniej niż dochody (Engla prawo); znając tę ogólną zasadę, ekonometrycy starają się skonstruować na podstawie materiałów statystycznych krzywe opisujące możliwie dokładnie zależność poziomu wydatków na żywność od poziomu dochodów w określonych społeczeństwach i okresach. Zarysowany wyżej podział ról między teoretyka ekonomii, ekonomistę matematyka i ekonometryka jest dość uproszczony. W rzeczywistości ekonometrycy nie tylko konkretyzują i weryfikują ogólne prawidłowości formułowane przez ekonomistów, ale na podstawie badania materiału statystycznego sami wykrywają prawidłowości, przyczyniając się do rozwoju teorii ekonomicznej. Nie ma też wyraźnej granicy podziału między ekonometrykami i statystykami. Korzystając z metod statystyki matematycznej ekonometrycy rozwijają i przystosowują te metody do potrzeb nauk ekonomicznych. Bezpośrednim celem badań ekonometrycznych jest konstrukcja modelu ekonometrycznego, możliwie dobrze uzasadnionego teoretycznie i zweryfikowanego na podstawie materiału empirycznego. Przez model ekonometryczny rozumie się ogólnie układ równań opisujący zależności między pewnymi mierzalnymi zjawiskami ekonomicznymi. Zjawiska zależne od innych przyjęło się nazywać zmiennymi objaśnianymi, a te, które na zmienne objaśniane wpływają — zmiennymi objaśniającymi. Problem możliwości wyznaczenia wartości parametrów modelu nosi nazwę problemu identyfikacji. Podstawową metodą, służącą do wyznaczania wartości parametrów modelu, jest metoda najmniejszych kwadratów, za pomocą której szukamy takich wartości parametrów, aby suma kwadratów odchyleń zaobserwowanych wartości zmiennej objaśnianej od wartości teoretycznych (wynikających z modelu) była minimalna. W pewnych przypadkach zachodzi jednak potrzeba stosowania innych metod. Ogólnym założeniem konstrukcji modeli ekonometrycznych jest hipoteza, że badane zjawiska związane są zależnością dającą się opisać przez stosunkowo prostą funkcję; zależność ta zaś zakłócona jest przez działanie czynników losowych. Przy budowie modeli ekonometrycznych to właśnie założenie stwarza możliwość i konieczność korzystania z teorii estymacji statystycznej i teorii procesów stochastycznych. Teoretyczne zasady budowy modeli ekonometrycznych zostały opracowane ok. 1950, przede wszystkim przez uczonych zgrupowanych w Cowles Commission for Research in Economies. Praktycznym celem przyświecającym budowie modeli ekonometrycznych jest przede wszystkim dokonywanie na podstawie stwierdzonej prawidłowości prognoz lub oceny skutków, jakie oddziaływanie władzy gospodarczej na jedne zjawiska wywoła w zakresie innych zjawisk, związanych z pierwszymi określoną zależnością. Do najwcześniejszych analiz ekonometrycznych należały badania mające na celu ustalenie prawidłowości w zmianach koniunktury, co miało umożliwić prognozę -cyklu koniunkturalnego i ew. ułatwić rządom stosowanie zabiegów eliminujących lub łagodzących załamania koniunkturalne. Podstawowymi dziedzinami badań ekonometrycznych są obecnie: analiza rynku, a zwłaszcza analiza popytu konsumpcyjnego (ustalanie zależności popytu na pewne towary lub grupy towarów od wysokości dochodów ludności, poziomu i struktury cen), analiza procesu produkcyjnego (ustalanie zależności między wielkością produkcji a wielkością nakładów środków produkcji, między kosztami całkowitymi lub jednostkowymi a rozmiarami produkcji), analiza wydajności pracy (ustalanie zależności między wydajnością pracy a stażem pracy lub długością wykonywanej serii), analiza rozkładu dochodów ludności (ustalanie częstości, z jaką w społeczeństwie pojawiają się osoby o określonych dochodach), analiza trendów (ustalanie krzywych rozwoju różnych zjawisk w czasie). Odrębnym działem jest modelowanie gospodarki narodowej, tzn. konstrukcja układów równań opisujących wzajemne współzależności między podstawowymi wielkościami, charakteryzującymi gospodarkę całego kraju (jak dochód narodowy, inwestycje, zatrudnienie, poziom płac itp.). Bardzo rozwiniętą dziedziną badań ekonometrycznych jest też analiza nakładów i wyników produkcji, zajmująca się ustalaniem współzależności między rozmiarami produkcji w poszczególnych gałęziach przemysłu, a następnie zależnościami między wielkością produkcji globalnej i produkcji finalnej. Modele nakładów i wyników produkcji pozwalają obserwować reakcję produkcji globalnej na zmiany w popycie odbiorców finalnych w krótkich okresach (modele statyczne) oraz przystosowywanie się produkcji globalnej do popytu finalnego w procesie wzrostu (modele dynamiczne). W krajach kapitalistycznych wiele uwagi poświęca się ekonometrycznej analizie zjawisk swoistych dla gospodarki kapitalistycznej, jak przebieg cyklu koniunkturalnego, wpływ układu cen na strukturę podaży lub wpływ kursów walutowych na rozmiary i kierunki wymiany zagranicznej. W ostatnich latach szczególne zainteresowanie ekonometryków budzą metody prognozy mierzalnych zjawisk ekonomicznych, niezbędne do planowania gospodarczego lub działalności interwencyjnej. W literaturze światowej, a zwłaszcza polskiej, istnieją obecnie tendencje do szerszego rozumienia terminu ,,e.”: 1. wobec nieostrej granicy między e. a ekonomią matematyczną często czysto teoretyczne badania z tej ostatniej dziedziny nazywa się również ekonometrycznymi; 2. silnie rozwinięta po II wojnie światowej matematyczna teoria podejmowania optymalnych decyzji, zwana też badaniami operacyjnymi lub programowaniem matematycznym bywa (w zakresie, w jakim dotyczy zjawisk ekonomicznych) również zaliczana do e. (programowanie liniowe i nieliniowe, teoria masowej obsługi itp.). W szerokim sensie e. obejmuje więc wszelkie badania zjawisk ekonomicznych za pomocą metod matematyczno-statystycznych. Metody ekonometryczne, opracowane w krajach zachodnich pod kątem widzenia ich zastosowań do gospodarki kapitalistycznej, przez dłuższy czas nie znajdowały uznania w krajach socjalistycznych. Obecnie w tych krajach, m. in. w Polsce, badania ekonometryczne żywo się rozwijają. Szczególny nacisk położony jest na badania operacyjne w związku z ich zastosowaniem w planowaniu. Stąd też, gdy w publikacjach polskich mówi się o e., ma się często na myśli matematyczne metody badawcze nie należące w ogóle do e. w pierwotnym tego słowa znaczeniu. W celu uniknięcia wieloznaczności terminu „e.” proponowano w krajach socjalistycznych wprowadzenie nowej nazwy „planimetria” do oznaczenia matematycznych metod badania zjawisk ekonomicznych, znajdujących zastosowanie w planowaniu gospodarczym. Nazwa ta jednak nie znalazła w Polsce szerszego zastosowania.
