Gospodarka światowa, historycznie ukształtowany system trwałych powiązań produkcyjnych i wymiennych między gospodarstwami narodowymi różnych krajów i różnych kontynentów, włączający je w ogólnoświatowy proces produkcji i wymiany. Powiązania produkcyjne tworzą określony typ międzynarodowego podziału pracy, odpowiadający osiągniętemu poziomowi sił wytwórczych i charakterowi panujących na danym etapie rozwoju społecznych stosunków produkcji. Wykształcony ogólnoświatowy międzynarodowy podział pracy stanowi podstawę g.ś. Odpowiada mu i stanowi niezbędne dopełnienie system trwałych stosunków wymiennych i finansowych, ogarniający swoim zasięgiem wszystkie lub większość krajów świata, tworzących rynek światowy. Kategoria g.ś. jest formą historyczną. Wykształcenie się jej jest ściśle związane z rozwojem kapitalistycznego systemu wytwarzania, a zwłaszcza z rozwojem kapitalistycznej produkcji maszynowej. Dopiero wówczas produkcja rozwijana metodami przemysłowymi zaczyna osiągać rozmiary masowe, wymagające dostaw surowców, materiałów i żywności (w celu zapewnienia środków utrzymania szybko powiększającej się liczbie ludności świata, zwłaszcza w okręgach przemysłowych) sprowadzanych nieraz z bardzo odległych krajów, położonych na różnych kontynentach. Masowe rozmiary produkcji przemysłowej powodują, że w krótkim czasie przekracza ona granice rynków lokalnych i narodowych, a także w poszukiwaniu nowych zyskowniejszych rynków zbytu wychodzi na zewnątrz, kierując się do coraz odleglejszych krajów świata. Rozwój g.ś. związany był ściśle z rewolucją techniczną w transporcie i środkach komunikacji (morskiej i lądowej). Dopiero wówczas stało się możliwe masowe, szybkie i tanie przewożenie towarów między różnymi kontynentami i krajami świata. Kapitalistyczny system gospodarki światowej. Ukształtowany w kapitalizmie w ciągu XIX w. system g.ś. charakteryzował się tym, że kraje Europy zachodniej stanowiły w nim centrum przemysłowe, handlowe i finansowe świata, natomiast reszta krajów — zaplecze surowcowo-rolnicze i rynki zbytu dla towarów przemysłowych wytwarzanych w Europie zachodniej. Proces tworzenia kapitalistycznego gospodarstwa światowego był przeobrażaniem żywiołowym. Masowa, tania kapitalistyczna produkcja maszynowa, rozwinięta początkowo w kilku krajach Europy zachodniej (w W. Brytanii i Francji), zrujnowała — na skutek ogromnej przewagi wydajności pracy i kosztów wytwarzania — producentów wyrobów gotowych w opóźnionych w rozwoju krajach zamorskich, spychając je do roli wytwórców surowców i żywności na potrzeby rozwijającego się centrum przemysłowego w Europie zachodniej. W drugiej połowie XIX w. przemysłowe kraje kapitalistyczne rozwinęły masowy wywóz kapitału do krajów zamorskich, uruchamiając tam lub rozszerzając produkcję surowców i żywności na potrzeby Europy. Specjalizując kraje zamorskie w produkcji surowców i żywności, kapitał krajów przemysłowych narzucał im monokulturową strukturę produkcji i wiązał ścisłymi więziami ekonomicznymi z krajami Europy zachodniej. Układ powiązań ekonomicznych uzupełniony był systemem panowania kolonialnego, łączącego kraje kolonialne z imperialistycznymi krajami Europy zachodniej więziami polityczno-administracyjnymi. Z czasem do grupy krajów przemysłowych dołączyły się Stany Zjednoczone, które następnie wyrastają na najpotężniejszy kraj kapitalistyczny, oraz Kanada i Japonia. Zmienia się układ sił między największymi krajami kapitalistycznymi, jednak istota kapitalistycznego gospodarstwa światowego nie ulega zmianie. Niewielka grupa wysoko rozwiniętych, przemysłowych krajów kapitalistycznych koncentruje ok. 90″/« produkcji przemysłowej świata i światowego eksportu towarów przemysłowych. System kapitalistycznej g.ś. funkcjonował bez poważniejszych wstrząsów do I wojny światowej. W wyniku nierównomiernego rozwoju kapitalizmu, zaostrzonego przez I i II wojnę światową, w systemie kapitalistycznej g.ś. nastąpiły daleko idące zmiany strukturalne, które doprowadziły do jego dezintegracji. Dominującą pozycję ekonomiczną, finansową i polityczną w święcie kapitalistycznym zdobyły Stany Zjednoczone, przytłaczając pozostałe kraje kapitalistyczne i burząc ukształtowaną w ciągu XIX w. równowagę w systemie międzynarodowego podziału pracy, handlu i płatnościach międzynarodowych. Nasilające się, zwłaszcza po II wojnie światowej, tendencje wyzwoleńcze w krajach kolonialnych i zależnych doprowadziły do uzyskania niezależności politycznej przez większość dawnych krajów kolonialnych. Kraje te dążą współcześnie do przyspieszenia rozwoju gospodarczego, budowy własnego przemysłu i zmiany struktury gospodarczej i surowcowo-rolniczej na przemysłową. Ponadto dążą one do przerobu wytwarzanych u siebie surowców na półfabrykaty i gotowe wyroby przemysłowe, chcąc w ten sposób zmniejszyć swoją zależność od eksportu surowcowo-rolniczego do krajów przemysłowych i od importu towarów przemysłowych z krajów rozwiniętych. Tym samym dążą one do zmiany swojego miejsca w międzynarodowym podziale pracy. Rozpad systemu kolonialnego burzy tradycyjne więzy gospodarcze ukształtowane w procesie rozwoju kapitalistycznej g.ś. i oznacza jej dezintegrację.
