Kategorie ekonomiczne, myślowy wyraz realnych, obiektywnych stosunków ekonomicznych; stosunki te stanowią obiektywny fundament tworzenia przez człowieka pojęć i kategorii. Pojęcia i kategorie nie są płodem „czystej myśli”; uogólniają one tylko zjawiska i ich związki, wyrażają ogólne, istotne własności zjawisk i zdarzeń — są wynikiem poznania. K.e. są tworami historycznymi, i to w dwojakim znaczeniu. Po pierwsze, k.e. (praca, towar, wartość, pieniądz, kapitał, wartość dodatkowa itp.) powstają w określonych warunkach historycznych, gdy obiektywne zjawiska osiągają taki stopień dojrzałości, który umożliwia ich naukowe sformułowanie. Można wyjaśnić to — za Marksem — na przykładzie kategorii „pracy w ogóle”. Praca wydaje się zupełnie prostą kategorią, tym niemniej mogła ona być zrozumiana i sformułowana dopiero w pewnych historycznych warunkach. W rozwiniętym społeczeństwie kapitalistycznym, gdy pieniądz „zrównał” wszystkie rodzaje pracy ludzkiej i uczynił siłę roboczą towarem, gdy jednocześnie życie zmuszało ludzi pracy najemnej do przechodzenia z gałęzi do gałęzi, zaistniały obiektywne przesłanki do sformułowania kategorii „pracy w ogóle”. Kategoria -* pracy abstrakcyjnej, sprowadzanie wszelkiej pracy do wspólnego mianownika w ten sposób, że jednostki pracy mogą być ze sobą porównywane, nie jest zatem jakąś dowolną konstrukcją myślową czy hipotezą roboczą, lecz abstrakcją, która należy do istoty kapitalizmu. Po drugie, dla Marksa k.e. oraz pojęcia „…są równie nie wieczne, jak owe stosunki, które wyrażają. Są one tworami historycznymi i przejściowymi”. W tym samym stopniu, w jakim rozwijają się stosunki ekonomiczne powinny rozwijać się też ich myślowe odbicia — ekonomiczne pojęcia i kategorie. Pojęcia nie mają własnej autonomicznej historii; ich historia jest tylko odbiciem historii zmian realnych sił i stosunków. Dlatego wszelkiego rodzaju sztuczne konstrukcje myślowe nie są w stanie niczego zmieniać w realnie występującej rzeczywistości. Zob. też: prawa ekonomiczne.
