Prawo zgodności stosunków produkcji z charakterem sił wytwórczych, prawo, którego treścią jest związek między dwiema stronami sposobu produkcji: siłami wytwórczymi i stosunkami produkcji. O sposobie produkcji decyduje charakter sił wytwórczych, który określa odpowiadający mu rodzaj stosunków produkcji. Warunkiem rozwoju formacji społeczno-ekonomicznej bez gwałtownych wstrząsów i katastrof jest zgodność charakterystycznych dla niej stosunków produkcji z osiągniętym poziomem sił wytwórczych. Konieczność tej zgodności wynika z oddziaływania stosunków produkcji na siły wytwórcze. Jeśli stosunki produkcji są zgodne z charakterem sił wytwórczych, sprzyjają ich dalszemu rozwojowi, wyzwalają odpowiednie bodźce materialnego zainteresowania społeczeństwa w doskonaleniu i rozwoju produkcji. Siły wytwórcze rozwijają się jednak szybciej niż stosunki produkcji. Dlatego w formacjach antagonistycznych nieuniknione jest powstanie stanu konfliktu między (dawnymi) stosunkami produkcji a (nowymi) siłami wytwórczymi. Istnieją tu bowiem klasy społeczne, które zainteresowane są w utrzymaniu starych stosunków produkcji. Jeśli niezgodność między siłami wytwórczymi a stosunkami produkcji utrzymuje się przez czas dłuższy (dawne bodźce rozwoju tracą swoją pierwotną moc), stosunki produkcji z głównego czynnika wzrostu sił wytwórczych przekształcają się w ich hamulec. Odtąd siły wytwórcze mogą się rozwijać tylko pokonując duże opory i za cenę znacznych strat dla społeczeństwa. Kiedy sytuacja staje się nie do zniesienia dla większości społeczeństwa, wówczas — aby nie pozbawić się osiągniętych już wyników — dokonuje ono pod przewodem najbardziej postępowej klasy zmiany starych stosunków produkcji na nowe, doprowadzając je do stanu zgodności z silami wytwórczymi. W formacjach antagonistycznych zmiany te dokonują się w toku rewolucji społecznych. P.z.s.p. z ch.s.w. działa również w formacji socjalistycznej. Powstające tu z czasem sprzeczności między pozostającymi w tyle stosunkami produkcji a nowymi siłami wytwórczymi nie rodzą poważnych konfliktów społeczno-ekonomicznych. Sprzeczności te są bowiem w porę usuwane dzięki świadomej działalności państwa socjalistycznego. Szybkie doprowadzenie stosunków produkcji do ponownego stanu zgodności z osiągniętym poziomem sił wytwórczych jest możliwe dzięki zgodności interesów wszystkich klas i warstw społeczeństwa socjalistycznego; nie ma tu sił społecznych zainteresowanych w utrzymaniu przestarzałych form socjalistycznych stosunków produkcji. P.z.s.p. z ch.s.w. odkryte zostało przez Marksa; stanowi ono fundament materialistycznego pojmowania dziejów (materializmu historycznego).
