Dyktatura proletariatu, typ władzy stanowiący istotą państwa w okresie przechodzenia od kapitalizmu do socjalizmu. Cechą charakterystyczną tego okresu jest: 1. polityczne i ideologiczne kierowanie społeczeństwem przez klasą robotniczą realizowane w sojuszu z chłopstwem pracującym, inteligencją pracującą i innymi warstwami ludu pracującego; 2. panowanie klasy robotniczej nad burżuazją zabezpieczone środkami przemocy, wyrażającymi się m. in. w ograniczaniu praw politycznych klas wyzyskiwaczy. D.p. urzeczywistnia się w różnych, swoistych formach uwarunkowanych układem sił klasowych w święcie oraz konkretną sytuacją poszczególnych krajów (np. władza radziecka, demokracja ludowa). Kierowniczą siłą d.p. jest partia marksistowska, przodująca zarówno w walce o obalenie władzy burżuazji, jak i w zlikwidowaniu wyzysku społecznego i zbudowaniu socjalizmu. Państwo d.p. różni się od państw eksploatatorskich pod względem treści klasowej: jest ono pierwszym w historii państwem, w którym władza należy do olbrzymiej, dotychczas wyzyskiwanej większości i sprawowana jest nad nieznaczną eksploatatorską mniejszością. Państwo socjalistyczne różni się od państw eksploatatorskich również swoim przeznaczeniem historycznym: nie ma ono na celu utrwalenia wyzysku społecznego, lecz jego całkowite zniesienie, zlikwidowanie przeciwieństw klasowych oraz zapewnienie przez intensywny rozwój sił wytwórczych opartych na własności społecznej coraz lepszego zaspokojenia potrzeb ludzi pracy. Do podstawowych kierunków działania (funkcji) państwa socjalistycznego w okresie d.p. należą: 1. funkcja ochrony ustroju socjalistycznego i opartego na nim porządku prawnego przed siłami antysocjalistycznymi wewnątrz kraju; 2. funkcja obrony kraju przed agresją ze strony wroga zewnętrznego; 3. funkcja gospodarczo-organizacyjna; 4. funkcja socjalna i 5. funkcja kulturalno-wychowawcza. D.p. stanowi „nie tylko i nawet nie głównie przemoc” i zgodnie ze stanowiskiem Lenina powinna się ona koncentrować przede wszystkim na twórczej działalności w dziedzinie budowy od podstaw nowej socjalistycznej ekonomiki oraz na szerokiej działalności wychowawczej, zmierzającej do ukształtowania socjalistycznej świadomości mas pracujących. Mimo różnorodności form d.p., jej charakterystyczną cechą jest z jednej strony wprowadzenie ograniczeń w stosunku do sił antysocjalistycznych (zakaz tworzenia partii politycznych o charakterze antysocjalistycznym, ograniczenie możliwości szerzenia skierowanej przeciw ustrojowi socjalistycznemu propagandy), z drugiej zaś — tworzenie form organizacyjnych i zapewnienie warunków do coraz szerszego udziału mas pracujących w rządzeniu państwem; celowi temu służy zarówno umacnianie wybieranych w powszechnych wyborach organów władzy państwowej (system rad), jak i rozwój różnego rodzaju organów społecznych, dających ludziom pracy możliwość uczestniczenia w rozstrzyganiu spraw na terenie ich zakładów pracy (związki zawodowe, samorząd robotniczy), wsi (zebrania wiejskie, samorząd chłopski), miast (samorząd mieszkańców itp.). Rozwój demokracji socjalistycznej (kładącej nacisk, w odróżnieniu od demokracji burżuazyjnej, nie tylko na formalne uprawnienia, ale również na zapewnienie ich materialnych gwarancji) Jest procesem historycznym, uwarunkowanym przemianami w ekonomice kraju, w świadomości mas, uzależnionym od układu sił klasowych i natężenia walki klasowej. Przeszkodę w tym rozwoju stanowi biurokratyzm wyrażający się w tendencji do wyobcowywania się poszczególnych ogniw aparatu państwowego z mas pracujących. Rozwój demokracji socjalistycznej, podobnie jak umacnianie praworządności socjalistycznej, stanowi obiektywną konieczność nierozdzielnie związaną z procesem rozwoju socjalistycznej gospodarki. Postępowanie niezgodne z tą obiektywną koniecznością prowadzi do deformacji d.p., wyrażającej się w rozerwaniu więzi między władzą a obywatelami, w nadużywaniu środków przemocy, w naruszaniu obiektywnych praw rozwoju ekonomicznego. Zbudowanie ustroju socjalistycznego, likwidacja klas wyzyskiwaczy i rozwój demokracji socjalistycznej powinny stwarzać przesłanki do stopniowego przekształcenia państwa d.p. w socjalistyczne państwo ogólnonarodowe, stanowiące wyższy etap w rozwoju państwowości socjalistycznej. Rozwój ten oznacza dalsze przygotowywanie warunków do stopniowego kształtowania samorządu przyszłego komunistycznego społeczeństwa.
