Gospodarka nieuspołeczniona pozarolnicza (sektor nieuspołeczniony poza rolnictwem), gospodarka drobnotowarowa występująca przede wszystkim w sferze działalności usługowej. Obejmuje rzemiosło indywidualne, tzw. przemysł prywatny, handel i gastronomię prywatną, prywatny transport osób i ładunków, zakłady usługowe o charakterze nieprzemysłowym (magle, repasację pończoch, zakłady pogrzebowe, wypożyczalnie sprzętu i odzieży itp.). Charakteryzuje się dużym rozproszeniem potencjału gospodarczego, osobistym udziałem właścicieli w wykonywaniu produkcji i usług oraz bardzo małą skalą działalności gospodarczej obliczoną przede wszystkim na potrzeby rynku lokalnego. Z wyjątkiem niektórych branż przemysłu prywatnego przeważają zakłady jedno- lub dwuosobowe. Udział p.g.n. w wytworzonym dochodzie narodowym wynosił szacunkowo 5,9%. różnych robót i świadczeniem usług zajmuje się dorywczo bliżej nie określona liczba pracowników zatrudnionych w gospodarce uspołecznionej oraz rolników, którzy w obrębie tzw. pomocy sąsiedzkiej trudnią się zarobkowo np. naprawą maszyn rolniczych oraz wykonują odpłatnie inne prace, zwłaszcza przy remoncie i budowie obiektów gospodarczych i mieszkalnych. Do p.g.n. zaliczane są również w statystyce usługi wolnych zawodów oraz usługi religijne. Charakter p.g.n. ogranicza możliwość planowania jej na podstawie zasad i metod stosowanych w gospodarce uspołecznionej. Z tych względów oddziaływanie na p.g.n., mające na celu kształtowanie jej działalności zgodnie z interesem społecznym, dokonuje się przez ustawowe określanie zakresu i rozmiarów jej działalności (zwłaszcza współpracy z jednostkami gospodarki uspołecznionej), bieżącą kontrolę i regulowanie wielkości udzielanych kredytów, przydziałów reglamentowanych środków zaopatrzenia materiałowego i technicznego, lokali i in. oraz odpowiednią politykę podatkową i udzielania koncesji. Ustawy o wykonywaniu i organizacji rzemiosła, o ubezpieczeniu społecznym rzemieślników oraz podatku obrotowym i dochodowym, które weszły w życie 1973 ukształtowały nowy system prawny stwarzający sprzyjające warunki do prawidłowego, uwzględniającego interesy ogólnospołeczne, rozwoju rzemiosła i pozostałej sfery działalności p.g.n. Nowy system prawny likwiduje dotychczasowy, formalny podział w obrębie p.g.n. na rzemiosło, przemysł prywatny i zakłady różnych usług nierzemieślniczych, stosując wobec wszystkich tych układów społeczno-gospodarczych wspólne pojęcie „rzemiosło”, pod warunkiem, że kierunki i rozmiary działalności gospodarczej oraz liczba zatrudnionych w poszczególnych zakładach odpowiadają ustawowemu określeniu tego pojęcia.
