Gospodarki kapitalistycznej, Jeden z przejawów i zasadniczych elementów ogólnego kryzysu kapitalizmu; proces prowadzący do podważenia i dezintegracji systemu powiązań międzynarodowych, wytworzonych przez imperializm, i służący wyzyskowi narodów całego świata przez oligarchię finansową (kapitał finansowy) nielicznej grupy najbardziej rozwiniętych krajów kapitalistycznych. Jedną z najdonioślejszych konsekwencji ekonomicznych zwycięstwa kapitalizmu nad feudalizmem było stworzenie rynków narodowych. Dynamiczny rozwój sił wytwórczych sprawił, że granice państw stały się dla nich zbyt ciasne. Kapitalizm objął całą kulę ziemską wciągając w orbitę swoich wpływów kraje, w których panowały Jeszcze stosunki przedkapitalistyczne. Tendencja do internacjonalizacji produkcji spowodowała wytworzenie gęstej sieci powiązań ekonomicznych, łączących odseparowane dawniej od siebie kraje i rejony świata. Historyczny proces powstawania światowego systemu gospodarki kapitalistycznej został zakończony w okresie imperializmu. Charakteryzujący ten system międzynarodowy podział pracy ukształtował się w wyniku podbojów kolonialnych oraz politycznego podporządkowania sobie krajów słabszych przez państwa imperialistyczne. Kraje kolonialne i zależne zostały przekształcone w rol- no-surowcowe zaplecze wysoko rozwiniętych metropolii. Ogromna większość ludzkości stała się przedmiotem wyzysku potężnych zjednoczeń monopolistycznych, które prowadziły między sobą zaciętą walkę konkurencyjną (konkurencja) o rynki zbytu i źródła surowców. Fakt, że w okresie imperializmu kryzysy ekonomiczne i wojny wystąpiły w skali światowej, dowodzi istnienia ścisłych powiązań między odległymi często rejonami świata kapitalistycznego, świadczy o tym, że stały się one elementami jednego systemu światowej gospodarki kapitalistycznej. I i II wojna światowa były jednocześnie dowodem, że system ten rozsadzają potężne sprzeczności wewnętrzne. Gwałtowne wyładowania tych sprzeczności przeciwstawiły sobie zwalczające się wzajemnie bloki państw i doprowadziły do osłabienia całego systemu kapitalistycznego. I wojna światowa i zwycięstwo rewolucji socjalistycznej w Rosji zapoczątkowały ogólny kryzys kapitalizmu; z II wojną związany był następny etap kryzysu. Etapy te wyznaczają kolejne fazy zaostrzania się k.ś.s.g.k. Gospodarka kapitalistyczna jest wprawdzie nadal systemem światowym, lecz już nie obejmuje — jak to miało miejsce przed 1917 — wszystkich krajów. Znaczne skurczenie się świata kapitalistycznego, głębokie przeobrażenia strukturalne w gospodarce i zmiany w układzie sił, jakie dokonały się w wyniku wojen i rewolucji, spowodowały poważne zakłócenia w międzynarodowym podziale pracy ukształtowanym przez imperializm. Załamanie się systemu kolonialnego wprowadziło rozkład do uformowanych w przeszłości ugrupowań gospodarczych, skupiających się wokół mocarstw kolonialnych. Świat kapitalistyczny wkroczył w okres pełen wstrząsów, wystąpiły z całą siłą procesy rozprzęgania się światowego systemu gospodarki kapitalistycznej. Poważny wpływ na te procesy wywarło pogłębienie nierównomierności rozwoju kapitalizmu. Ekspansja ekonomiczna Stanów Zjednoczonych, które zdobyły dominującą pozycję w świecie kapitalistycznym, i narzucone przez nie innym państwom praktyki dyskryminacyjne w handlu zagranicznym (zwłaszcza krajom socjalistycznym, a także państwom trzeciego świata o postępowych reżimach społeczno-politycznych) zburzyły ustalone w ciągu wieków wielostronne stosunki handlowe między krajami i przyczyniły się do dalszego zaostrzenia problemu rynków. Jednocześnie w związku ze wzrastającym oporem krajów rozwijających się wobec bezwzględnej eksploatacji ich bogactw naturalnych przez monopole międzynarodowe nastąpiło zaostrzenie problemu źródeł surowców i eksportu kapitału. Na arenie światowej ścierają się obecnie dwie przeciwstawne tendencje: 1. dążenie do kontynuowania — w nowej postaci — starej polityki uzależnienia ekonomicznego i politycznego krajów słabo rozwiniętych od państw imperialistycznych oraz kształtowania takiego międzynarodowego podziału pracy, który byłby dla nich najkorzystniejszy, oraz 2. dążenie do całkowitej likwidacji pozostałości systemu kolonialnego i takiego kształtowania stosunków gospodarczych na święcie, które byłyby szczególnie korzystne dla krajów rozwijających się, a w dalszej konsekwencji sprzyjały harmonijnemu rozwojowi wszystkich regionów gospodarczych świata. Występowanie drugiej z wymienionych tendencji jest rezultatem wzrastającego oddziaływania na międzynarodowe stosunki ekonomiczne światowego systemu gospodarki socjalistycznej, który coraz skuteczniej rywalizuje z systemem kapitalistycznym. Fakt, że państwom imperialistycznym coraz trudniej jest narzucać warunki krajom słabo rozwiniętym, że wiele z tych krajów wybrało niekapitalistyczną drogę rozwoju, jest wyrazem k.ś.s.g.k. Jedną z prób przeciwdziałania procesom rozprzęgania się światowego systemu gospodarki kapitalistycznej jest integracja krajów Europy zachodniej. Powstanie — Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej nie likwiduje jednak, lecz pogłębia dezintegrację ekonomiczną świata. Nie prowadzi ona do ukształtowania się międzynarodowego podziału pracy, który zapewniałby najkorzystniejsze warunki rozwoju wszystkim regionom i narodom. Nie może być przeto mowy o „przywróceniu harmonii i ładu” w rozwoju światowego systemu gospodarki kapitalistycznej, o przezwyciężeniu dezintegrujących go procesów i wykształceniu nowej, jednolitej wewnętrznie struktury ekonomicznej światowej gospodarki kapitalistycznej.
