Imperializm, najwyższe i ostatnie stadium kapitalizmu. Formułując jego teorię Lenin określił i. jako monopolistyczne stadium kapitalizmu. Dokonując naukowej analizy i. wykazał, że podstawowymi ekonomicznymi cechami 1. są: 1. doprowadzenie dzięki rosnącej koncentracji i centralizacji kapitału i produkcji do powstania monopoli; 2. połączenie kapitału bankowego z przemysłowym w kapitał finansowy, zapewniający panowanie oligarchii finansowej; 3. wywóz kapitału ma szczególnie ważne znaczenie, w odróżnieniu od wywozu towarów; 4. tworzenie się międzynarodowych monopolistycznych związków kapitalistów dzielących świat; 5. zakończenie terytorialnego podziału kuli ziemskiej przez największe mocarstwa kapitalistyczne. Koncentracja produkcji i kapitału, która rozpoczęła się w okresie wolnej konkurencji, doprowadziła w ostatnich dziesiątkach lat XIX w. do wyparcia z najważniejszych gałęzi przemysłu przedsiębiorstw drobniejszych przez nieliczne, wielkie spółki o charakterze monopolistycznym, proces centralizacji dokonuje się również w bankowości. Ponadto, zwłaszcza w okresie powstawania wielkich spółek przemysłowych, banki odgrywają dużą rolę, przede wszystkim w dziedzinie emisji i sprzedaży nowych akcji i obligacji. Wielkie banki przywłaszczają sobie lwią część zysków założycielskich, ciągną ogromne i wciąż rosnące zyski z emisji papierów wartościowych, z pożyczek państwowych itp. Nabywając akcje i obligacje przedsiębiorstw przemysłowych, handlowych itp., banki stają się ich współwłaścicielami. Ponieważ zaś monopole przemysłowe z kolei władają akcjami związanych z nimi banków, dokonuje się łączenie monopolistycznego kapitału przemysłowego i bankowego, w wyniku czego powstaje nowy rodzaj kapitału kapitał finansowy. Tak więc, w okresie powstawania wielkich korporacji przemysłowych, handlowych itp., banki zajmują główną pozycję, która umożliwia im opanowanie najważniejszych dziedzin produkcji i wymiany. Gdy najważniejsze gałęzie gospodarki znajdują się już w ręku kilku wielkich korporacji, proces dalszego łączenia się słabnie. Działalność banków coraz bardziej przesuwa się w kierunku finansowania państwa burżuazyjnego. Banki stają się właścicielami bardzo wielkich pakietów obligacji z długów państwowych. Jednocześnie rośnie masa procentów i rat wypłacanych z budżetu państwa z tytułu obsługi długu. W miarę rozwoju i dzięki olbrzymim zyskom monopolowym wielkie kompanie akumulują coraz większe kapitały, zarówno w formie nie rozdzielonych dywidend, jak i w formie funduszu amortyzacyjnego, rezerwowego itp. Dzięki tym wewnętrznym źródłom akumulacji wzrasta samodzielność finansowa wielkich spółek przemysłowych. Kapitalizm w stadium imperialistycznym doprowadza do najbardziej wszechstronnego uspołecznienia produkcji. Ponieważ jednak społeczne środki produkcji pozostają nadal prywatną własnością niewielkiej liczby osób, sprzeczności produkcji kapitalistycznej zaostrzają się. Jednym z ich przejawów staje się względny nadmiar kapitału w krajach najbardziej rozwiniętych. Nie znajdując we własnym kraju dostatecznych terenów rentownej lokaty, nadmierny kapitał kieruje się za granicę, zwłaszcza do krajów słabo rozwiniętych. Z uwagi na to, że w krajach tych występuje brak kapitału, a ceny siły roboczej, surowców i ziemi są stosunkowo niskie, kapitał monopolistyczny może tam osiągać olbrzymie zyski. Ponadto wywóz kapitału (kapitału wywóz) za granicę ułatwia monopolom wywóz towarów. Wywóz kapitału powoduje jednostronny rozwój krajów będących terenem lokaty kapitału, monokulturę, przystosowanie tych krajów do potrzeb metropolii, rozwój -> infrastruktury niezbędnej do przekształcenia kraju w teren obcego kapitału. Równocześnie jednak powstaje w nich narodowa burżuazja, proletariat, rozwija się kapitalizm, a dzięki temu dojrzewają warunki do wyzwolenia narodowego. Konieczność wywozu towarów i kapitału powoduje ostrą konkurencję na rynkach światowych między monopolami różnych krajów. Ponieważ konkurencja ta powoduje olbrzymie straty, rywalizujące ze sobą monopole zawierają często międzynarodowe porozumienia co do podziału rynków, wielkości produkcji, polityki cen itp. W miarę jak coraz więcej rozwiniętych krajów kapitalistycznych osiąga stadium, w którym wywóz kapitału staje się dla nich konieczny, zaostrza się rywalizacja o najbardziej rentowne tereny inwestycji za granicą; w rywalizacji tej kapitalistom pomagają rządy ich krajów; najskuteczniejszą formą pomocy jest przekształcenie zacofanych obszarów w kolonie, gdyż umożliwia to zapewnienie własnym monopolom wyłączności eksploatacji bogactw podbitych krajów. Proces przekształcania zacofanych obszarów w kolonie doprowadził do terytorialnego podziału kuli ziemskiej między wielkie mocarstwa kapitalistyczne, w rezultacie którego na początku XX w. nie było już „ziem wolnych”.
