Międzynarodowy podział pracy, rozwinięta forma społecznego podziału pracy, oznacza specjalizację krajów w produkcji i wymianie towarów, stanowi podstawę wymiany międzynarodowej, decyduje o jej charakterze i kierunkach. M.p.p. określony jest częściowo przez warunki naturalne: środowisko geograficzne, zasoby bogactw naturalnych, stosunki ludnościowe, a częściowa jest produktem rozwoju historycznego, tj. rezultatem wzrostu sił wytwórczych i związanych z tym przemian w sposobie produkcji oraz w społecznych stosunkach produkcji. We wczesnych stadiach rozwoju społecznego, przy niskim poziomie rozwoju sił wytwórczych o charakterze produkcji poszczególnych rejonów świata decydowały przede wszystkim warunki naturalne. Rozwój sił wytwórczych i zmiany społecznych stosunków produkcji stają się stopniowo coraz potężniejszym, a wreszcie głównym czynnikiem określającym charakter i zmiany m.p.p. Rozwój m.p.p. stwarza uczestniczącym krajom możliwości lepszego wykorzystania ich warunków i zasobów bogactw naturalnych, zwiększenia efektywności wykorzystania środków produkcji i siły roboczej, co prowadzi do zwiększenia wydajności pracy społecznej; umożliwia koncentrowanie nakładów inwestycyjnych na stosunkowo najbardziej efektywnych — dla danego kraju — dziedzinach i kierunkach rozwoju i zwiększenie w ten sposób ogólnej efektywności nakładów oraz przyspieszenie tempa wzrostu gospodarczego. Specjalizacja międzynarodowa umożliwia także rozwijanie produkcji na wielką skalę, a przez to obniżanie kosztów wytwarzania i zwiększanie wydajności pracy. M.p.p. ma istotne znaczenie zwłaszcza dla krajów małych, które w warunkach ograniczonego rynku narodowego nie byłyby w stanie rozwijać większości najnowocześniejszych gałęzi produkcji przemysłowej. Nowoczesne kierunki rozwoju przemysłu wymagają bowiem stosunkowo dużych nakładów, a ich opłacalny rozwój możliwy jest tylko wówczas, gdy produkcja osiąga dostatecznie wielkie rozmiary. Duża skala produkcji umożliwia zwiększenie nakładów na badania naukowe i postęp techniczny, szybsze i częstsze wprowadzanie nowych rozwiązań technicznych i nowych procesów technologicznych do produkcji oraz wprowadzanie do produkcji i na rynek (krajowy i zagraniczny) nowych wyrobów. W związku z tym m.p.p. stanowić może istotny czynnik zwiększenia siły produkcyjnej pracy i uzyskania oszczędności społecznego czasu pracy. M.p.p. jest kategorią historyczną, tzn, pojawia się dopiero na pewnym etapie rozwoju społecznego podziału pracy. Pierwszy wielki społeczny podział pracy charakteryzował się wyodrębnieniem plemion pasterskich i rolniczych. Zapoczątkowana została wówczas w prymitywnej, nierozwiniętej formie wymiana międzyplemienna (wspólnota pierwotna), stanowiąca zalążek wymiany międzynarodowej. Drugi wielki społeczny podział pracy, charakteryzujący się wyodrębnieniem rzemiosła, rozszerzył znacznie zakres produkcji towarowej oraz zasięg i zakres wymiany międzynarodowej. Dalszy rozwój społecznego podziału pracy i związanego z tym m.p.p. wiąże się z wykształceniem kapitalistycznego sposobu produkcji. Rozwój produkcji kapitalistycznej (w formie manufakturowej), zapoczątkowany w XV w. w Europie zachodniej w połączeniu z odkryciami geograficznymi XVI i XVII w., prowadzi do rozwoju wymiany międzynarodowej, obejmującej swoim zasięgiem większość krajów świata. Rozwinięty m.p.p. wykształcił się dopiero pod wpływem rewolucji przemysłowej końca XVIII i początków XIX w. Masowa i tania produkcja maszynowa przemysłu kapitalistycznego, rozwinięta najpierw w Anglii, a następnie w innych krajach Europy zachodniej, oraz taniość nowoczesnych środków transportu zrujnowała w walce konkurencyjnej rzemieślniczą produkcję wyrobów gotowych w krajach opóźnionych w rozwoju, spychając je do produkcji surowcowo-rolniczej. W konsekwencji ukształtował się m.p.p., w którym niewielka grupa wysoko rozwiniętych krajów kapitalistycznych stanowiła centrum przemysłowe świata, a reszta krajów — rynki zbytu towarów przemysłowych i źródła zaopatrzenia w surowce i żywność. Poważną rolę w kształtowaniu kapitalistycznego m.p.p. odegrał wywóz kapitału z przodujących krajów kapitalistycznych. Kapitał kierowany był głównie do krajów surowcowo-rolniczych, rozwijając w nich produkcję surowców i żywności obliczoną na eksport do krajów przemysłowych. Nadawał on produkcji krajów surowcowo-rolniczych charakter bardzo wąski, często mono- kulturowy i wiązał je ściśle z określonymi krajami przemysłowymi. Ogromna większość krajów surowcowo-rolniczych stawała się faktycznymi bądź formalnymi koloniami krajów przemysłowych. System kolonialny był dalszym czynnikiem polityczno-administracyjnym utrzymującym i utrwalającym kapitalistyczny m.p.p. Wykształcony w kapitalizmie m.p.p. zapewniał niewątpliwe korzyści krajom wysoko rozwiniętym, specjalizującym się w produkcji i eksporcie towarów przemysłowych. Jednocześnie stawiał on w wyraźnie nierównorzędnej sytuacji kraje słabo rozwinięte, surowcowo-rolnicze. Surowcowo-rolniczy charakter ich produkcji i eksportu oraz wąska specjalizacja powodowały dużą zależność od handlu zagranicznego zarówno w eksporcie surowców do krajów rozwiniętych, jak i w imporcie towarów gotowych. W następstwie warunki wymiany kształtowały się niekorzystnie dla krajów słabo rozwiniętych surowcowo-rolniczych. Surowcowo-rolniczy charakter eksportu i zależność od handlu zagranicznego powodują także dużą wrażliwość na zmiany koniunktury. W wyniku nierównomiernego ekonomicznego i politycznego rozwoju kapitalizmu, przyspieszonego przez okres I, a następnie II wojny światowej, następują zmiany strukturalne w tradycyjnym kapitalistycznym m.p.p. Charakteryzują się one przesuwaniem centrum przemysłowego świata kapitalistycznego z Europy zachodniej do Stanów Zjednoczonych oraz dążeniem krajów mniej rozwiniętych kolonialnych i półkolonialnych do odzyskania niezależności politycznej i ekonomicznej od krajów kapitalistycznych wysoko rozwiniętych. Po II wojnie światowej większość krajów gospodarczo słabo rozwiniętych po odzyskaniu niezależności politycznej wkracza na drogę przyspieszenia rozwoju ekonomicznego, budowy własnego przemysłu, zmiany struktury gospodarczej i miejsca w m.p.p. Powszechne dążenie krajów gospodarczo słabo rozwiniętych do uprzemysłowienia oznacza zmianę charakteru m.p.p. w przyszłości. Najważniejsze znaczenie ma tu powstanie po II wojnie światowej międzynarodowego systemu krajów socjalistycznych. Kraje te współpracując ze sobą uprzemysławiają się bardzo szybko i tworzą we wzajemnych stosunkach nowy socjalistyczny typ m.p.p. Zob. też: międzynarodowy podział pracy krajów socjalistycznych.
