Nacjonalizacja ziemi, zniesienie prywatnej własności ziemi łącznie z wszystkimi bogactwami znajdującymi się w jej wnętrzu i przekazanie jej na własność państwu. Konieczność n.z. uzasadnił naukowo Marks w teorii absolutnej renty gruntowej; wykazał on, że monopol prywatnej własności ziemi stanowi Jeden z hamulców rozwoju sił wytwórczych w rolnictwie; teoria n.z. znalazła dalsze rozwinięcie w pracach Lenina. N.z. powoduje zniesienie rynkowego obrotu ziemią i likwidację renty absolutnej — głównej konsekwencji ekonomicznej prywatnej własności ziemi (n.z. nie znosi natomiast renty różniczkowej, zmienia tylko poborcę i sposób Jej przywłaszczenia). Mimo że w warunkach okresu przejściowego od kapitalizmu do socjalizmu n.z. stanowi czynnik ułatwiający w pewnej mierze socjalistyczną przebudowę wsi, sama przez się nie jest przedsięwzięciem o charakterze socjalistycznym, lecz o charakterze burżuazyjno-demokratycznym. N.z. jako najbardziej radykalny sposób likwidacji pozostałości stosunków przedkapitalistycznych wysuwana była przez radykalne koła burżuazyjne w XIX w. w Anglii. W miarę jednak rozwoju kapitalizmu burżuazja, która sama nabywa posiadłości ziemskie („terytorializuje się”), odrzuca hasło n.z. Mimo pewnych prób w Meksyku, w Birmie i niektórych innych krajach, w praktyce nacjonalizacja całej ziemi należącej do obszarników nie została nigdzie przeprowadzona przez państwa niesocjalistyczne. N.z. została przeprowadzona dotychczas jedynie w ZSRR i w Mongolskiej Republice Ludowej. Przeprowadzając n.z. — zarówno obszarniczej, jak i chłopskiej — władza radziecka miała poparcie chłopstwa rosyjskiego, które było w tym zainteresowane na skutek przyczyn historycznych charakterystycznych dla tego kraju, w Polsce Ludowej (podobnie jak w innych europejskich i azjatyckich krajach demokracji ludowej) nie przeprowadzono n.z., gdyż z powodu silnej tradycji prywatnej własności ziemi, jej nacjonalizacja nie zostałaby zaaprobowana przez chłopów i godziłaby w sojusz robotniczo-chłopski, będący polityczną podstawą władzy ludowej. Likwidacja majątków obszarniczych dokonana została w formie przekazania ziemi obszarniczej na własność chłopom (reforma rolna). Część skonfiskowanych ziem obszarniczych wykorzystano do zorganizowania państwowych gospodarstw rolnych. Nacjonalizacja i rozdział ziemi między chłopów — to dwie metody konfiskaty ziemi obszarniczej. Wybór jednej z nich zależy od konkretnych warunków historyczno-ekonomicznych, jakie istnieją w danym kraju po zdobyciu władzy politycznej przez klasę robotniczą w sojuszu z chłopstwem.
