Okres przejściowy od kapitalizmu do socjalizmu (okres budowy socjalizmu), swoisty etap historyczny w tworzeniu i rozwoju socjalistycznego ustroju społeczno-gospodarczego. Okres ten rozpoczyna się w poszczególnych krajach zwycięstwem rewolucji socjalistycznej, uwarunkowanym z Jednej strony dojrzałością przesłanek rewolucji w całym systemie kapitalistycznym, z drugiej zaś słabością poszczególnych ogniw tego systemu, określoną nasileniem się sprzeczności występujących w kapitalizmie i siłą, jaką reprezentuje klasa robotnicza w kraju, w którym wybucha i zwycięża rewolucja proletariacka. Historyczna konieczność występowania o.p.o.k.d.s. wynika z konkretnych warunków ekonomicznych, społecznych i politycznych, w jakich zwykle wybucha i zwycięża rewolucja socjalistyczna. Warunki te określone są z jednej strony dominacją kapitalistycznych stosunków produkcji, opartych na prywatno-kapitalistycznej własności środków produkcji, z drugiej zaś panowaniem burżuazji, w której rękach znajduje się władza polityczna. W takiej sytuacji nie mogą ukształtować się w obrębie ustroju kapitalistycznego jakiekolwiek trwałe i mające istotne znaczenie formy socjalistycznych stosunków produkcji, te bowiem opierają się na społecznej własności środków produkcji przeciwstawnej własności kapitalistycznej. Nie można też uznać za podstawę socjalistycznych stosunków produkcji tworzonych w obrębie ustroju kapitalistycznego różnorodnych form własności spółdzielczej, ponieważ: 1. własność spółdzielcza stanowi w krajach kapitalistycznych znikomy ułamek ogólnej własności środków produkcji; 2. rola jej ogranicza się do ochrony bieżących interesów niewielkich grup pracowniczych; 3. charakteryzuje się tendencją do przekształcania w prywatno-kapitalistyczne spółki; 4. uzależniona jest w dużej mierze od wielkiego kapitału. W momencie zwycięstwa rewolucji socjalistycznej nie ma zatem i nie może być ukształtowanych w warunkach kapitalizmu gotowych form społecznej własności środków produkcji. Dlatego też zdobycie władzy politycznej, która przybiera różne formy dyktatury proletariatu, stanowi dopiero początek o.p.o. k.d.s., początek budowy socjalizmu. Budowa socjalizmu nie jest więc dziełem, które można dokonać za pomocą jednego aktu rewolucyjnego ani zamknąć w krótkim okresie. Jest to długotrwały proces rewolucyjny, przebiegający we wszystkich dziedzinach życia politycznego, ekonomicznego, społecznego i kulturalnego. O czasie jego trwania decyduje wielkość, różnorodność i skomplikowany charakter zadań budownictwa socjalistycznego oraz obiektywne trudności związane z ich realizacją. Po obaleniu władzy burżuazji i utworzeniu państwa dyktatury proletariatu wysuwa się na pierwszy plan uspołecznienie podstawowych środków produkcji. Dokonuje się ono przede wszystkim przez socjalistyczną nacjonalizację, która polega na wywłaszczeniu dotychczasowych wywłaszczycieli, tj. na nieodpłatnym przejęciu przez państwo środków produkcji należących do wielkiego i średniego kapitału we wszystkich podstawowych gałęziach gospodarki narodowej. Takie postępowanie uzasadnione jest marksistowskim założeniem, że cały kapitał pochodzi z wyzysku, tzn. z nagromadzonej i zakumulowanej w ubiegłym okresie wartości dodatkowej. Socjalistyczną nacjonalizacją objęte są przede wszystkim: wielki i średni przemysł, banki, transport, budownictwo, środki łączności oraz częściowo majątki obszarnicze w rolnictwie. Proces ten przybiera różne formy, zakres i tempo realizacji w zależności od konkretnych warunków społecznych i ekonomicznych, w Jakich dokonało się zwycięstwo rewolucji proletariackiej. Inną formą uspołecznienia środków produkcji jest dobrowolne łączenie się drobnotowarowych wytwórców w spółdzielnie wytwórcze. Forma ta występuje przede wszystkim w drobnotowarowej gospodarce chłopskiej oraz wśród indywidualnych rzemieślników, zrzeszonych w spółdzielniach pracy. Ze względu na niski poziom wyposażenia gospodarki drobnotowarowej w obiekty produkcyjne, maszyny i urządzenia, głównym wkładem, jaki wnoszą chłopi do spółdzielni, Jest ich ziemia oraz własna praca. Spółdzielnie rzemieślnicze natomiast opierają się przede wszystkim na pracy członków spółdzielni i wniesionym przez nich niewielkim wkładzie pieniężnym. Spółdzielcza forma uspołecznienia środków produkcji wynikała z uznania przez klasę robotniczą drobnotowarowych wytwórców, zwłaszcza chłopów, za sojuszników w walce o zwycięstwo rewolucji socjalistycznej. Łączą ich bowiem z klasą robotniczą, mimo odmiennego stosunku do własności środków produkcji, wspólne interesy walki przeciw kapitalizmowi, wyzyskującemu zarówno jednych, jak i drugich. Poza tym indywidualna własność drobnotowarowych wytwórców nie pochodzi z wyzysku, lecz z własnej pracy i oszczędności jej właścicieli, wobec czego nie może podlegać wywłaszczeniu czy wypieraniu, jak własność kapitalistyczna. Istotne znaczenie dla procesu wprowadzania spółdzielczych form gospodarowania odgrywa również fakt powiększenia własności drobnotowarowej w rolnictwie na skutek nadania chłopom mało- i średniorolnym ziemi wywłaszczonych obszarników. Jest to zjawisko charakterystyczne dla krajów, gdzie rewolucja socjalistyczna zmuszona była realizować jednocześnie zadania rewolucji burżuazyjno-demokratycznej przez przeprowadzenie powszechnej reformy rolnej. W wyniku reformy lub też oddania chłopom do bezpłatnego użytkowania ziemi, na której pracowali, następuje zwykle zwiększenie obszaru gospodarstw mało- i średniorolnych, a tym samym rozszerzenie i wzmocnienie sektora drobnotowarowego w rolnictwie. W ten sposób, oprócz sektora socjalistycznego, obejmującego własność państwową lub spółdzielczą, utrzymuje się sektor drobnotowarowy, którego integracja z gospodarką socjalistyczną, a następnie socjalistyczne Jego przekształcenie nie Jest sprawą ani łatwą, ani prostą i wymaga dłuższego okresu. Proces budownictwa socjalistycznego nie ogranicza się i nie kończy na nacjonalizacji środków produkcji. Uspołecznienie ich Jest jedynie podstawą do zorganizowania racjonalnie funkcjonującej gospodarki socjalistycznej opartej na centralnym planowaniu, której podstawowym celem jest optymalne zaspokojenie potrzeb społecznych. Celowi temu powinny być podporządkowane wszystkie zadania gospodarcze okresu przejściowego, w tym także socjalistyczna industrializacja i kolektywizacja rolnictwa. Osiągnięcie odpowiedniego stopnia realizacji podstawowego celu socjalizmu, uwarunkowane wysokim poziomem organizacji i efektywnością planowej gospodarki socjalistycznej, może oznaczać zakończenie okresu budownictwa socjalistycznego.
