Rozwój społeczny, systematyczna poprawa warunków bytu ludności, wzrostu świadczeń socjalnych i kulturalnych opartych na wszechstronnym postępie społecznym oraz powszechności i równości dostępu do urządzeń socjalnych, kształtowanie optymalnych warunków rozwoju jednostki i społeczeństwa w wyniku doskonalenia form i zasad współżycia społecznego, jak też przeprowadzania pożądanych przeobrażeń mikro- i makrostruktur społecznych. R.s. rozpatruje się obecnie w ścisłym powiązaniu z rozwojem gospodarczym. Wynika to z zasadniczych przesłanek teorii reprodukcji K. Marksa, podkreślających ścisłe związki zjawisk społecznych i ekonomicznych oraz ich wzajemne na siebie oddziaływanie. Analogicznie do rozwoju gospodarczego, na treść procesów r.s. składają się liczne elementy ilościowe oraz jakościowe i strukturalne. Często zjawisk typu jakościowego występujących w r.s. nie można skwantyfikować, co powoduje, iż oprócz wskaźników charakteryzujących ilościowe i strukturalne procesy r.s. należy stosować metodę opisową. Wpływ licznych niewymiernych lub trudnych do zmierzenia czynników typu jakościowego na istotę i znaczenie r.s. jest jednak bardzo duży, zwłaszcza w wyższych stadiach rozwoju socjalistycznego społeczeństwa. O ile przy mierzeniu wzrostu gospodarczego stosuje się powszechnie przyjmowany wskaźnik zwiększania się z roku na rok dochodu narodowego, o tyle przy analizie r.s. należy posłużyć się całym zespołem różnorodnych wskaźników i opisów charakteryzujących poszczególne aspekty i dziedziny tego rozwoju. Obecnie podejmuje się również próby skonstruowania syntetycznego wskaźnika ilustrującego całość rozwoju socjalnego i kulturalnego. Próby te jednak nie doprowadziły jeszcze do stworzenia powszechnie uznawanego i stosowanego tego typu wskaźnika. Stąd też, oprócz ogólnego wskaźnika, charakteryzującego wielkość dochodu narodowego przeznaczonego na cele r.s., stosuje się liczne wskaźniki uwzględniające charakter poszczególnych dziedzin socjalnych, kulturalnych oraz różnych elementów spożycia indywidualnego i zbiorowego, które umożliwiają wytworzenie ogólnego obrazu wzrostu stopy życiowej ludności. Analiza r.s. przyjmuje zazwyczaj za punkt wyjścia rosnące wielkości świadczeń socjalnych, oparte na danych dotyczących rozbudowy urządzeń socjalnych i kulturalnych. Wiąże się z tym z jednej strony ilościowy wzrost świadczeń dla ludności, z drugiej zaś ich struktura i poziom jakościowy, zwłaszcza zaś fakt, że do urządzeń socjalnych i kulturalnych mają dostęp najszersze warstwy ludności pracującej. Na pojęcie rosnącej stopy życiowej ludności składa się — w miarę przechodzenia do wyższych stadiów rozwoju gospodarki i społeczeństwa — coraz większa różnorodność zaspokajanych potrzeb. Jest to pierwsza przesłanka charakteryzująca r.s., znajdująca swoje odzwierciedlenie w systematycznej rozbudowie urządzeń umożliwiających odpowiednie zaspokajanie wciąż rosnących potrzeb socjalnych i kulturalnych. Jako drugą przesłankę należy wymienić istotne przeobrażenia typu jakościowego i strukturalnego, które stają się dominującą cechą r.s. w jego wyższych stadiach. Występuje tu bowiem z jednej strony coraz intensywniejsze odczuwanie przez jednostkę i poszczególne warstwy społeczne wielu potrzeb, z drugiej zaś konieczność dostosowywania struktury i jakości świadczeń socjalnych do zmieniających się potrzeb ludności, zgodnie z rosnącymi wymaganiami społeczeństwa. Trzecią, zasadniczą przesłanką charakteryzującą r.s. jest dostępność korzystania całej ludności z poszczególnych kategorii świadczeń socjalnych. Jest to zasadniczy kierunek polityki społecznej w warunkach rozwijającego się społeczeństwa socjalistycznego. Nowoczesne pojmowanie r.s. w pełni zarysowuje się w rozwijającym się społeczeństwie socjalistycznym. Nawiązując do finalnego celu oraz zadań i wysiłków podejmowanych przez politykę ekonomiczną i społeczną, tj. do coraz doskonalszego zaspokajania indywidualnych i społecznych potrzeb człowieka, należy z całym naciskiem uwydatnić dominujące znaczenie problematyki r.s. Stanowi on bowiem decydujące kryterium do wyznaczania zespołu celów i kierunków kształtowania rozwoju gospodarki i społeczeństwa, zwłaszcza w planowaniu perspektywicznym i długookresowym. Oczywiście, ustawicznie zmieniają się i doskonalą szczegółowe przesłanki, będące punktem wyjścia do określania kolejnych etapów r.s. oraz wynikających stąd założeń i zadań rozwoju gospodarczego. W pełni jednak zachowuje swój walor istota r.s. w ustroju socjalistycznym, przede wszystkim jako podstawowy cel podejmowania wysiłków i koncentracji środków tworzonych w wyniku wzrostu gospodarki narodowej. W początkowych stadiach r.s. kładzie się największy nacisk na optymalizację warunków bytowych ludności, dążąc do zapewnienia jak najszerszego zaspokajania elementarnych potrzeb, a następnie systematycznego rozszerzania możliwości zaspokojenia dążeń wyższego rzędu, zarówno indywidualnych, jak i zbiorowych. W ustroju socjalistycznym od samego początku zmierza się do tego, aby materialne podstawy r.s. służyły zaspokojeniu potrzeb całej ludności pracującej. Oznacza to, iż korzyści płynące ze wzrostu gospodarki narodowej nie mogą być udziałem określonych grup społecznych, lecz powinny służyć potrzebom całego społeczeństwa. W kolejnych etapach rozwoju występuje złożona problematyka stymulowania pożądanych przemian w mikro- i makro- strukturach społecznych. Podobnie bowiem, jak w przypadku dążenia do zmian jakościowych i strukturalnych w kształtowaniu spożycia indywidualnego i zbiorowego, związanych z docelowym modelem przyszłego społeczeństwa socjalistycznego, staje się niezbędne zapewnienie pożądanych przeobrażeń w strukturach społecznych. Powiązanie obu tych zagadnień w aspekcie szeroko pojmowanych warunków bytowych ludności oraz przemian w strukturze społeczeństwa pozwala na prawidłowe ujmowanie założeń przyjmowanych w polityce oddziaływania na rozwój człowieka, jego postawy i bodźców postępowania, a następnie form i zasad współżycia społecznego w rozwijającym się społeczeństwie. Ważne zagadnienie stanowi także kształtowanie właściwych warunków i stosunków pracy oraz wypoczynku ludności. Na specjalne podkreślenie zasługują najnowsze sformułowania dotyczące związków zachodzących między r.s. a rozwojem gospodarczym. Ich podstawowe znaczenie znalazło swój wyraz już w teorii reprodukcji Marksa. W przeszłości jednak przeważała w praktyce planowania krajów socjalistycznych zasada maksymalizacji tempa wzrostu gospodarczego i wynikająca stąd podstawowa przesłanka, aby zwiększające się z roku na rok środki i możliwości wykorzystywane były przede wszystkim do dalszego dynamizowania rozwoju w sferze produkcji materialnej. W konsekwencji, cele i zadania, jak też stopa r.s. były w pewnym sensie jedynie wypadkową ustaleń podejmowanych w obrębie polityki i planowania gospodarczego. Niesłusznie więc nie doceniano istotnego znaczenia r.s. jako głównego celu gospodarki socjalistycznej oraz nie uwzględniano poważnego wpływu poprawy warunków bytowych ludności i innych elementów rozwoju socjalnego na podnoszenie dynamiki wzrostu gospodarczego. Obecnie uwzględnia się w pełni występowanie sprzężenia zwrotnego między r.s. a rozwojem gospodarczym oraz zachodzących tu wielostronnych powiązań. R.s. bowiem nie może być traktowany jedynie jako bierny czy wynikowy element decyzji gospodarczych, przeciwnie, trzeba w pełni uwydatnić aktywny charakter r.s. jako stymulatora wzrostu gospodarki narodowej. Często udowadnia się tę tezę stwierdzając, że rozbudowa materialnych podstaw r.s. stanowi punkt wyjścia do przyspieszenia wzrostu gospodarczego, zwłaszcza dzięki rosnącej wydajności pracy, na tle oddziaływania wielu istotnych elementów r.s., jak: system oświaty i podnoszenie kwalifikacji, doskonalenie form opieki zdrowotnej oraz wypoczynku po pracy, ogólne podnoszenie poziomu życia ludności pracującej. W konsekwencji, szybszy r.s. oznacza pojawienie się dodatkowych bodźców wzmagających dynamikę wzrostu gospodarczego, co zapewnia nowe możliwości i dalsze środki służące zarówno intensyfikacji wzrostu gospodarczego, jak też przyspieszeniu r.s. W tym świetle staje się bardziej przejrzysty nieprzerwany proces stałego i wzajemnego dynamizowania się wzrostu gospodarczego i r.s. Założenia te stanowią obecnie podstawę do sformułowanej zasady nadrzędności celów i zadań r.s. Uchwała VI Zjazdu PZPR określiła wyraźnie cele społeczne, którym zostały podporządkowane zadania wzrostu gospodarczego. Planowanie rozwoju gospodarki narodowej musi zatem uwzględniać tworzenie takich możliwości i środków materialnych, które są niezbędne do osiągnięcia wyznaczonych celów r.s. Jednocześnie zostały należycie docenione dodatkowe korzyści ekonomiczne, płynące z odpowiedniego przyspieszenia r.s. i wydatnej poprawy warunków bytowych ludności. Zob. też: rozwój gospodarczy, wzrost gospodarczy.
