Środki masowego komunikowania (środki masowej komunikacji, środki masowej informacji, środki masowego rozpowszechniania, środki masowe), współczesne, techniczne środki, Jak prasa o wielkich nakładach, radio, telewizja, film, przekazywania symbolicznych treści praktycznie nieograniczenie wielkiej liczbie ludzi. Funkcjonowanie ś.m.k. związane jest z doniosłymi zjawiskami kulturowymi i ekonomicznymi. Środki masowe umożliwiają jednoczesne docieranie identycznych treści do nieograniczenie licznych zbiorowości; komunikowanie tych treści ma nieosobisty charakter, a recepcja jest najczęściej indywidualna. Ze względu na zróżnicowanie publiczności (zawodowe, poziomu wykształcenia, miejsca zamieszkania i in.), a także zróżnicowanie indywidualne gustów i upodobań, treści przekazywane środkami masowymi cechują się zazwyczaj daleko idącą homogenizacją, tzn. wymieszaniem różnych rodzajów i form, o różnym poziomie artystycznym i intelektualnym, należących do różnych gatunków itp. Rozmiary zapotrzebowania na produkty twórczości przekazywanej ś.m.k. oraz wspomniane zróżnicowanie treści i gatunków powodują z kolei szczególną organizację procesu tworzenia: jego zespołowość, profesjonalizację, biurokratyzację. Działalność środków masowych przybiera charakter zbliżony do produkcji przemysłowej, również — w pewnych warunkach — przez uzależnienie od praw „rynku”. Formułuje się nieraz nawet tezę, że zastosowanie znajduje tu ekonomiczne prawo Greshama (Greshama prawo), mówiące o wypieraniu na rynku pieniądza dobrego przez gorszy; zachodni krytycy społecznych funkcji środków masowych sądzą bowiem, że niejednokrotnie wartościowy produkt rozpowszechniany w ten sposób jest systematycznie wypierany przez produkt gorszy. Zespół konsekwencji funkcjonowania ś.m.k. określa się nieraz jako pewien szczególny typ kultury, zwany kulturą masową. Typ ten pojawia się zarówno w społeczeństwach kapitalistycznych, jak i socjalistycznych (a Jego początków dopatrzyć się można także w krajach zacofanych, wkraczających dopiero w fazę społeczeństw przemysłowych). Charakteryzują go techniczne, ekonomiczne, organizacyjne warunki rozwoju i rozpowszechniania twórczości, które jednak nie przesądzają tego, co decyduje o stylu kultury, odmiennym w różnych krajach, w zależności od tradycji narodowych oraz od ustroju społecznego itp., różnice te wyraźnie występują między krajami socjalistycznymi a kapitalistycznymi. Styl kultury jest sferą zachowań ludzkich, z ich motywacjami i hierarchią wartości. Jedną z dziedzin najbardziej związanych z kształtowaniem się kultury masowej jest sposób spędzania tzw. czasu wolnego. S.m.k. odgrywają szczególną rolę w wykorzystywaniu stale rosnących zasobów czasu, którym dysponuje człowiek poza swoim czasem produkcyjnym i czasem przeznaczonym na inne czynności, mające charakter obowiązkowy. Zwłaszcza telewizja — najmłodszy ze współczesnych środków masowych — stała się w krajach bardziej zaawansowanych ekonomicznie i technicznie, a w krajach mniej zaawansowanych staje się najbardziej rozpowszechnionym źródłem rozrywki wszystkich niemal grup społecznych (charakterystyczna jest przy tym prawidłowość: im później wynaleziony został dany ś.m.k., tym szybciej się on -rozpowszechnia). W związku z tym formułuje się nawet tezę, że kultura współczesna w coraz większym stopniu jest kulturą słowa i obrazu (radio, film, telewizja), a w coraz mniejszym zaś kulturą druku (książka, gazeta). Problematykę ś.m.k. rozpatruje się najczęściej wg przejrzystego schematu: kto (przesyła komunikat), co, jakim kanałem, do kogo, z jakim efektem. Inaczej mówiąc wyodrębnia się zagadnienia: komunikującego (nadawcy), treści, swoistości poszczególnych środków masowych, publiczności (odbiorców) oraz skutków społecznych. Schemat ten jednak zbyt upraszcza zarówno złożoność procesu komunikowania, separując przy tym aspekty ściśle powiązane wzajemnie, jak i sugeruje analizę funkcjonowania ś.m.k. w oderwaniu od szerszego kontekstu społecznego. Tymczasem proces masowego komunikowania jest częścią składową zjawiska znacznie szerszego, stanowiącego podstawę wszelkich więzi społeczności ludzkich, podstawę całokształtu kultury: zjawiska komunikowania się ludzi między sobą, przekazywania — zarówno w przestrzeni, jak i w czasie — informacji. Funkcjonowanie ś.m.k. jest zwłaszcza związane (współzależne) z innymi sposobami komunikowania się ludzi, m. in. komunikowania w bezpośrednich kontaktach ,,twarzą w twarz”. Choć ś.m.k. w znacznej mierze zmieniają charakter więzi współczesnych społeczeństw złożonych z wielkich zbiorowości, nigdy nie są one jedyną podstawą tych więzi. Coraz częściej podejmuje się próby rozpatrywania procesu masowego komunikowania z punktu widzenia bardziej ogólnych koncepcji teoretycznych, wywodzących się z teorii informacji (informacji teoria), cybernetyki lub semiotyki (ogólnej teorii znaku). Szczególnie doniosłą rolę ś.m.k. odgrywają w dziedzinie propagandy i reklamy. Propagandę wykorzystują państwa oraz organizacje polityczne i społeczne, widząc w środkach masowych skuteczny element kształtowania opinii, poglądów, postaw społecznie pożądanych. Prowadzone są też na szeroką skalę studia skuteczności tego rodzaju propagandy w formie tzw. badania opinii publicznej (podejmowane przez placówki różnych typów — od uniwersyteckich, do komercjalnych, jak np. znany instytut Gallupa) lub badania opinii radiosłuchaczy, telewidzów itp. (w Polsce w pracach takich specjalizuje się Ośrodek Badania Opinii Publicznej i Studiów Programowych Polskiego Radia i Telewizji). Natomiast reklama, posługująca się obecnie przede wszystkim ś.m.k., rozwinęła się najbardziej w krajach kapitalistycznych, gdzie stanowi swojego rodzaju gałąź gospodarki (jak np. w Stanach Zjednoczonych). Popyt na poszczególne rodzaje towarów, a zwłaszcza na wyroby poszczególnych producentów, kształtowany jest w znacznym stopniu właśnie przez ten system reklamy, uzależnionej w krajach kapitalistycznych wyłącznie od producenta i mającej na względzie jego interesy, bez troski o konsumenta. Skuteczność ś.m.k. jako narzędzi reklamy jest przedmiotem stałych badań (stanowi część tzw. badań rynku). Rola ś.m.k. w poszczególnych krajach, a także w poszczególnych grupach społecznych, zależy w decydującej mierze od stopnia ich rozpowszechnienia. Przy czym w grą wchodzą dwa czynniki: zasięg danego ś.m.k. (czynnik podstawowy) oraz wielkość „produkcji” przekazywanej przy użyciu tego środka, np. zasięg społeczny radia i telewizji określa się zazwyczaj liczbą odbiorników przypadających na tysiąc mieszkańców (choć bardziej właściwe byłoby na tysiąc rodzin), zaś wielkość „produktu” — liczbą godzin nadawanego programu w ustalonym okresie (np. w stosunku rocznym).
