Terms of trade, pojęcie tłumaczone na język polski jako „warunki wymiany” lub „stosunki wymiany”, w rzeczywistości oba terminy polskie nie oddają dokładnie treści terminu angielskiego i dlatego powszechnie używa się terminu angielskiego jako bardziej jednoznacznego. Istota t.o.t. polega na określeniu stosunku, w jakim jedne dobra wymienia się na inne. W ujęciu handlu zagranicznego chodzi tu o stosunek wymiany towarów eksportowanych na towary importowane. T.o.t. określane być mogą w ujęciu cenowym lub ilościowym. Przez pojęcie „cenowe t.o.t.” rozumie się na ogół stosunek cen zagranicznych (cen handlu zagranicznego danego kraju) towarów eksportowanych i importowanych (net barter terms of trade). Wzrost stosunku cen zagranicznych w eksporcie do cen zagranicznych w imporcie określa w tym ujęciu wzrost korzyści z wymiany zagranicznej, i odwrotnie. Przez pojęcie „ilościowe t.o.t.” (wolumenowe gross barter terms of trade) rozumie się stosunek fizycznych rozmiarów eksportu do fizycznych rozmiarów importu. Mogą być one wyrażone w jednostkach wagi (miary). Przy agregatowych wielkościach wymagane jest przeliczenie jednostek fizycznych na jednostki wartościowe. Badanie dynamiki wolumenowych t.o.t. utrudniają zmiany asortymentu obrotów. Jednocześnie oprócz ujęcia w cenach zagranicznych t.o.t. określone być mogą przez nakłady ponoszone w danym kraju na produkcję towarów eksportowanych i importowanych (factoral terms of trade). Wynika to z założenia, że wielkość korzyści z wymiany zagranicznej zmieniać się może nawet przy niezmiennym stosunku cen zagranicznych. Przyczyną tego są różnice między zmianą cen zagranicznych a zmianą poniesionych nakładów na produkcję towarów będących przedmiotem obrotów zagranicznych. Problem ten ma szczególne znaczenie w okresie długim. Sposób wyrażenia nakładów przy określaniu t.o.t. ulegał w historii myśli ekonomicznej kolejnym zmianom. Klasycy przyjmowali za podstawę kosztowy sposób wyrażenia t.o.t., oparty na bezpieniężnym ujęciu nakładów pracy. Z kolei koszty w ujęciu naturalnym zastąpione zostały kosztami pieniężnymi, następnie w miejsce kosztów przyjęto ceny wyrażone w pieniądzu, przy jednoczesnym pominięciu podkreślanego przez klasyków związku między kosztami a ceną. W najnowszej literaturze ekonomicznej obserwuje się odejście od cen wyrażonych w pieniądzu i ponowny powrót do kategorii kosztów, przy czym sposoby ujęcia kosztów nie są jednolite: w jednym przypadku koszty te określa się opierając się na elementach subiektywnych, wyrażających stosunek człowieka do dóbr materialnych, w innym — podstawę do określenia kosztów stanowi wydajność czynników produkcji. Cenowe t.o.t. obliczane być mogą na podstawie cen przeciętnych (unit value) lub ceny poszczególnych towarów: w pierwszym przypadku zmiana cen średnich obejmuje jednocześnie zmianę struktury (towarowej i geograficznej) obrotów, w przypadku drugim konieczne jest posługiwanie się indeksami, umożliwiającymi oddzielenie zmian cen od zmian struktury obrotów. Na podkreślenie zasługują dwie metody statystyczne określenia zmian wolumenowych I cenowych t.o.t.: metoda Laspeyresa i metoda Paaschego. W metodzie Laspeyresa ceny okresu badanego „waży” się elementami strukturalnymi okresu podstawowego, w metodzie Paaschego „wagami” są elementy strukturalne okresu badanego. W celu wyrażenia zmiany wartości obrotów w okresie docelowym (w porównaniu z okresem podstawowym) używa się zwykle kombinacji powyższych wskaźników t.o.t. Wskaźnik cenowych t.o.t. oblicza się na podstawie metody Laspeyresa, zaś wskaźnik wolumenowych t.o.t. na podstawie metody Paaschego lub odwrotnie. W ujęciu eksportowo-importowym t.o.t. obliczać można przy wymianie zagranicznej danego kraju ze wszystkimi jego partnerami łącznie (łączne t.o.t.) lub odrębnie dla poszczególnych bilateralnych stosunków (bilateralne t.o.t.); w obu przypadkach obliczeniem może być objęty tylko towarowy handel zagraniczny (towarowy t.o.t.) lub wymiana towarowo-usługowa (towarowo-usługowe t.o.t.). Ponadto t.o.t. obliczać można dla eksportowo-importowego stosunku wybranych grup towarowych lub wybranych towarów, np. surowcowe t.o.t. Powszechnie pojęcia „cenowe t.o.t.” używa się w celu wyrażenia stosunku cen artykułów pochodzenia przemysłowego do cen surowców i żywności na rynku międzynarodowym. W ujęciu tym t.o.t. wykazują długookresową tendencję zwyżkową. Ma to szczególną wymowę ze względu na fakt, że w obrotach zagranicznych krajów kapitalistycznych rozwiniętych gospodarczo z krajami rozwijającymi się towary przemysłowe stanowią główny przedmiot eksportu krajów kapitalistycznych rozwiniętych gospodarczo i główny przedmiot importu krajów rozwijających się, surowce zaś i żywność stanowią główny przedmiot importu krajów kapitalistycznych rozwiniętych gospodarczo i główny przedmiot eksportu krajów rozwijających się. W takiej sytuacji poprawa t.o.t. oznacza wzrost korzyści z wymiany zagranicznej dla krajów rozwiniętych gospodarczo i obniżkę tych korzyści dla krajów rozwijających się.
