Wymiana, faza w procesie reprodukcji społecznej obejmującej produkcję, podział, wymianę i konsumpcję; stanowi ogniwo wiążące produkcję i podział z konsumpcją. W produkcji zostają wytworzone dobra zaspokajające potrzeby ludzkie. Podział określa, jaka część wytworzonych dóbr materialnych przypada poszczególnym klasom społecznym oraz jednostce. Za pomocą w. jednostka otrzymuje dobra materialne przypadające jej w wyniku podziału. Podział określa więc ilość otrzymywanych produktów, w. zaś formę rzeczową, w której jednostka realizuje przypadającą jej część dochodu narodowego. Podstawową fazę reprodukcji stanowi produkcja. O charakterze podziału i w. decyduje charakter produkcji. Ponadto jednak w. cechuje względna samodzielność rozwoju, który określany jest przez swoiste prawa rynku. W. bowiem sama oddziałuje na produkcję, na jej zakres i charakter. W. może występować jako w. bezpośrednia towaru na towar (T-T) lub jako w. dokonywana za pomocą pieniądza (T-P-T). W. bezpośrednia oznacza w. jednych wartości użytkowych na inne. Główną trudnością w. bezpośredniej jest to, że dokonanie jej wymaga spełnienia następującego warunku: właściciel towaru musi znaleźć osobę, która dysponowałaby poszukiwanym przez niego towarem, a jednocześnie potrzebowałaby towaru oferowanego przez niego. Trudności w. bezpośredniej rozwiązuje forma w. dokonywanej za pomocą pieniądza. Przy tej formie w. towar zostaje wymieniony na pieniądz, a następnie pieniądz na inny towar. W. towarów za pośrednictwem aktu kupna i sprzedaży jest formą charakterystyczną dla rozwiniętej produkcji towarowej. Przy cyrkulacji towarów dokonywanej za pośrednictwem pieniądza celem cyrkulacji Jest — podobnie jak przy w. bezpośredniej — w. wartości użytkowych. Proces ten jednak różni się w sposób istotny od w. bezpośredniej. Materialną treścią, procesu w. towarów jest przejście wytworzonych dóbr od jednego właściciela do drugiego; dokonuje się ono jednak w swoistej formie ekonomicznej za pośrednictwem przemiany form wartości: z formy towarowej na pieniężną i z pieniężnej na towarową. Przy w. towarów za pośrednictwem pieniądza akt w. rozpada się na dwa samodzielne akty: na sprzedaż towaru (T-P) i na kupno (P-T), przy czym może wystąpić oddzielenie tych aktów w czasie i przestrzeni. Przy w. bezpośredniej sprzedaż jednego towaru jest jednocześnie kupnem innego, natomiast przy w. dokonywanej za pośrednictwem pieniądza sprzedaży jednego towaru nie musi towarzyszyć kupno drugiego. Zakres i charakter w. zmienia się w poszczególnych formacjach społeczno-ekonomicznych w zależności od charakteru produkcji. We wspólnocie pierwotnej społeczna własność środków produkcji i społeczny charakter produkcji decydowały o grupowym charakterze w. W warunkach prywatnej własności środków produkcji również w. ma charakter prywatny: dokonywana jest przez odrębnych producentów na ich własne ryzyko i w ich interesie. Formacje przed- kapitalistyczne charakteryzuje wąski zakres produkcji towarowej i stosunków wymiennych. Podstawową formę gospodarki stanowi gospodarka naturalna. W. towarów w warunkach prostej produkcji towarowej jest w. produktów pracy; celem jej jest zaspokojenie potrzeb, zamiana wartości użytkowych. W formacji kapitalistycznej zmienia się w sposób uzasadniony zarówno zakres, jak i charakter w. Produkcja towarowa staje się powszechną, panującą formą produkcji; oznacza to wszechstronny rozwój stosunków wymiennych. Jednocześnie ulega przekształceniu charakter w. W warunkach kapitalizmu w. zostaje podporządkowana procesowi wytwarzania i realizacji zysku kapitalistycznego. W warunkach gospodarki socjalistycznej w. związana jest z występowaniem produkcji towarowej; jest w. towarów wytworzonych przez uspołecznionych producentów, Jej charakter, zakres i kierunek rozwoju określany jest przez socjalistyczne stosunki własności.
